सिबपुराण
१. सिबपुराण माहाकालेसोर बार जोतिर्लिङग मा पैलो जोतिर्लिङग भनेको कुम्म करणको र कर्कटिको छोरा भिमा सन्कर ले तपस्या गरेको हुनाले र त्यहीँ मरेको हुनाले तेस ठाउँको नाम भिमा सङ्कर जोतिर्लिङग भयको रहेछ ।
२. सोमनाथ ज्योतिर्लिङ्ग भनेको गुजरात्को सामैराट्मा दछ्छे प्रजापतिका २७ ओटि छोरी चन्द्रमा लाई दियका चन्द्रमाले यौटी छोरी लाई मात्र सिरमती का रुपमा राखेर अरुलाइ वास्ता नगरेका हुनाले दक्छे प्रजापतिले सराप दिदा देबताहरुमा खलबल मचियर देबताहरुले सिबको तपस्या गर्ने सल्लाह दिय । सिबजी प्रसन्न भयर वर दिदा सबै रोग त निको हुँदैन सुक्ल पक्छे मा पूरा र कृष्ण पक्छेमा आदा भयर सोमनाथ जोतिर्लिङग भयर रहेका रहेछन । सोमनाथ जोतिर्लिङग मानेका रहेछन ।
३. माकालेसोर तेस्रो जोतिर्लिङग
माहाकाले सोर जोतिर्लिङग भनेका रहेछन तेहा यौटा सानू बालक गाई चराउन जादा खोलाको जुन ढुङ्गा मा पनि सिबलाइ देखेर यौटा ठूलो ढुङ्गा उठाइ ल्यायेर जङ्गल मा राखी तपस्या गर्न थाल्यो । तपस्या भङ्ग गर्नलाइ माहाकालेस्वर आयर मार्न लायको बेलामा सिब आयर उलाइ बचाइ आफू माहाकालेस्वोर जोतिर्लिङग भयका रहेछन ।
४. चौथो जोतिर्लिङग केदार नाथ भनेका रहेछन । कोटि रुद्र र धर्मपत्नीका दुई छोरा रहेछन, दुबै छोराले हिमालको काखमा शिव लिङ्ग बनाई तपस्या गरेर बसेका थिए । सिबजी प्रसन्न भयर नरनारायणले तपस्या गरेका ठाउँमा आइ तिमिहरुको तपस्याले म प्रसन्न भए वर माग भनेर शिव शंकरले यहीँ केदार नाथ जोतिर्लिङग भएर रहनु भन्ने बरदान दिनु भयो र तो ठाँउको नाम केदार नाथ रयको रहेछ ।
५. ओमकालेसोर जोतिर्लिङग
ओमकालेसोर ममले सोर पनि भनिन्छ । नर्बदा नदिका सिबपुरी प्रदेसमा बिन्ध्माचल महेसलाइ आफू हरेक कुरामा घमण्ड चडी सुमेरु प्रबत भन्दा अग्लो हुने इछ्याले सिबको तपस्या सुरु गरे सिबजी खुसी भयर बरमाग भन्दा आफुले चाय अनुसारको गर्न सकुँ भनी वर मागेर सिबजी प्रसन्न भइ वर दिन लाग्दा देबताहरु ले मन्दराचल भन्दा अग्लो हुने वर दिन मिल्दैन भनी सिबजी ले तेसो भय यहि ठाउँमा ओमकालेसोर र ममलेसोर भयर रहे भनी बरदान दियेको हुनाले तेस ठाउको नाउँ ओमकालेसोर र ममले सोर भनेका रहेछ्न । तो जोतिर्लिङग दरसन गरेमा मुक्ती हुन्छ भन्ने भनाइ भयकोले दर्सन गर्न जाने चलन रहेको रहेछ । जान सके राम्रो दृश्य देख्न पाइने रहेछ ।
७. मल्लिका अर्जुन जोतिर्लिङग
मल्लिका अर्जुन जोतिर्लिङग भनेको सिबका छोरा कात्तिकेले घोर जङ्गल मा गयर सिबको तपस्या गरेका रहेछन र शिव पारबती खुसी भयर भेट्न गय गयको ठाउँमा तेहाको चलन नयाँ पाउना जडि आयभने तेहि बिभा गराउने चलन रहेछ । शिव पार्बती पनि तेहि बिभा गरिदिय । छोरा कात्तिकेको तपस्यामा सारै खुसी भयर औशी पुर्णिामा मा भेट्न आउने छौँं तिमी यहाँ मल्लिका अर्जुन भयर बस भनी शिव पार्बती दुबै जना शिव लिइ गर्भात पसेका हुनाले तो ठाउँको नाउ अर्जुन मल्लिका भनेका रहेछन् । तेहाँका मानिसहरुले कात्तिकेलाई ठुलो सन्मान दियर राखेका हुनाले कातिके घर आउन मानेका थियनन । कातिके भनेका सिबका छोरा जेठा र गडेस भनेका कान्छा रहेछन । तलाउबाट निस्केका कातिके र पारबतिले माटाले बनायका गडेस रहेछ्न। शिव नभएको बेलामा बनायको हुनाले नचिनेर काटेका रहेछन । तेहि भयर पैलो पुजा गडेस्को गर भनेका हुन् ।
८. बिसोनाथ जोतिर्लिङग
कासिमा बिसोनाथ जोतिर्लिङग भन्दारहेछन तेहा भयंकर डरलाग्दो सुक्का ठाउँ रहेछ । दुबै जना पति पत्निले तपस्या गरेर सिबजी सारै प्रसन्न भयर वर माग भन्दा यो ठाँउ लाई हराभरा पारी मुक्ती छेत्र बनाउ पानी कसरी कहाँ बाट लेआउ भन्दा पुरुषले कुवा खने मैलाले माटो फालिन सिबजी पार्बती दुबै जना आयर वर माग भन्दा यहाँ नुहाएर पिन्न दियमा पित्री सोग जाने बरदान दिनु होस भनेका हुनाले सिबले तथास्तु भनी गङगा माता लाई बोलायर गङगाले कुवामा पानी भरी ओरिपरी जतासुकै पानी बर्साइदिइन । तिनै दम्पतिले बनायका शिव लिङ्गमा शिव पारबती बिलिन भय । एकजनाले कुवा खनेर र एकजनाले माटो फालेको हुनाले कासी जाँदा दुबै जना सँगै जानू पर्छ भनेका रहेछ्न । दुबै जना जान पर्दो रहेछ ।
९. त्रम्बेकेसोर जोतिर्लिङग
महारास्ट नजिकमा गौतम रिसि र उनकी पत्नी बस्तथे तेहा बार बर्ष सम्म पनि पानी नपरेको हुँदा पानीको सारै अभाब भयकोले दुबै पति पत्नी बरुण देबताको तपस्या गरि बरुण देवता खुसी भयर तेहि ठाउँमा आइ तिमिहरुको तपस्याले म सारै खुसी भयँ बरदान माग भन्दा हामिलाइ पानीको सारै अभाब भयको छ पानी दिनु पर्यो भनी वर मागे बरुण देबताले तथास्तु भनी वर दिय र कुआ खनी पानी प्रसस्तै भयो । अरु रिसि पत्निले रिस गरे उलेपानी ल्यायो हाम्रा रिसिले केइ पनि गरेनन भनी तेस्ले तपस्या गरेर ल्यायको पानी खान्नम भनी रिसि र रिसि पत्नी मिलेर गौतम रिसिलाइ गाई मारेको दोस लगाए। फेरि गौतम रिसिले सिबको तपस्या गरि शिव खुसी भएर वर दिय तिमिहरु यहाँ त्रम्बकेसोर जोतिर्लिङग पुजा गरेर बस भनी आफू तेहि जोतिर्लिङग मा पसि बिलाय ।
१०. रामेस्वर जोतिर्लिङग
रामले सीता खोद्दै खोद्दै जाँदा रामेस्वर पुगे तेहा ठूलो सागर थियो तरने उपाय भयन र रामले सिबको तपस्या गर्न थाले पानी नखाइ पाच रात पाच दिन बिति सक्यो भनी राम रिसाउन लयको बेलामा शिव टुप्लुक्कै आयर भने सबै तिमी सितै छ किन मेरो तपस्या गरेउ भनेर भन्दा सागर तर्ने उपाय बताइदिन परो भन्दा हनुमान झसङ्ग भयर नलर्निलाइ दियको बरदान सम्झे अनि सबै मिलि ढुङ्गामा राम राम लेख्दै फाल्दै गरेर बाटो बनाइ सागर तरे र लङ्का पुगि रावणलाइ मारेर सीता लियर घर फर्केको हुनाले तो ठाउँ लाई रामेसोर भनेका रहेछन । तेहा गय पछि राम शिव सबैको दर्सन पाइने भयको हुनाले सबै जना जाँदा रहेछ्न । सितालाइ चोखायको ठाउँ भनी बत्तिस इर्डाको पानी खनायर सबैले नुआउदा रहेछन । रामेसोर पबित्र ठाँउ रहेछ ।
११. नागेसोर जोतिर्लिङग
तेहा दारुक र दारुका भन्नी राक्षस र राक्षसनि बस्तथे । राक्षस ले तो ठाउँमा सबैलाइ कनेर मरने गरि सतायको थियो । राक्षसनि सिबकी भक्ती थिइ उसले पारबतिको तपस्या गरेर पार्बती आइ तिम्रो तपस्याले म सारै खुसी भयँ वर माग भन्दा मलाई मेरो श्रीमानले सारै दुख दिय म कसो गरौँ यहि बरदान दिनुहोस भनी । पार्बतिले अरु उपाय छैन तेरो श्रीमान् लाई पृथ्वी नै उठाएर समुन्द्रको बिचमा लगेर राख भन्नी बरदान दिइन । पर्बत उठायर समुन्द्र बीचमा लगेर राखिन । यक नौ जनाको समूह आउँदा देखेर ओडारमा लगेर थुनो । तिनिहरुले ओडार्मै शिव लिङ्ग बनाइबसे । अनि शिव पार्बती दुबै जना आयर तेहि शिव लिङ्गमा हामी नागेसोर सिबलिङग भयर बस्छौं भनी बसेका हुनाले तेस ठाउँ को नाउ नागेसोर जोतिर्लिङ भयको रहेछ । तो पनि जान पर्ने ठाउँ रहेछ । मुक्ती क्षत्र देख्ने ठाउँ ।
१२. घुस्मेसोर जोतिर्लिङग
बेरुन भन्ने ठाउँमा सुघर्मा र उनकी पत्नी सुदेह बस्तथे । सुघरमा ब्राह्मणका सन्तान नहुदा घुस्मा भन्ने अर्कि श्रीमती बिबाह गरेर घुस्मा तिर पुत्र जन्मो । जन्मे पछि सुदेहले अब यले छोरो पाई मलाई हेला गर्छन भन्नी सोचेर राती दुबै जन निदायको बेलामा छोरो उठायर लगि नदिमा फालिदिइन । निन्द्रा बाट बिउँजिदा छोरो न भयको हुदा झसङ्ग भयर जता सुकै खोजे कहि पनि भेटायनन र तेहि नदि किनारमा शिव पार्बतिको तपस्या गरि तेहि सिबलिङग बनाइ बसे । सिबजी खुसी भयर पार्बतिलाइ साथै लियर तेहि आय । तिमिहरुको तपस्याले म खुसी भय वर माग भन्दा तिम्रो छोरो कहि गयको छैन सुदेहले ल्यायर फालेकी हुन भनी छोरा देखाइदिय तेहि शिव लिङ्ग मा शिव पार्बती बिलिन भयेको हुनाले तेस शिव लिङ्ग को नाउ घुस्मेसोर शिव लिङ्ग भनेको रहेछ । तेहा पनि नुआउन सबै जाँदा रहेछन ।
२१. बैइदेनाथ जोतिर्लिङग
बरापुरमा लंकापती राबणकी आमाले असुभ सपना देखेर राबण मरने भयो सिबको तपस्या गर्छु र बचाउछु भनी शिव लिङ्ग बनाइ पुजा गर्न थालिन । राबण पनि सिबको भक्ती तेइ घमण्डले गर्दा मलाई कसैले मार्न सक्तैन सिबसँग गयर मलाई शिव लिङ्ग चाइयो भनी जबर्जस्ती मागेर ल्याइ आयो । बाटोमा आउँदा उस्लाइ पिसाप लायो भुइँमा नराखी लानी भनेको शिव लिङ्ग सिबले गोठालो बनेर आइ शिव लिङ्ग समाय उ न आउँदै भुइँमा राखी दियर आफू हराय । तेस्पछी राबण आत्तियो अनि शिव गयर राबणलाइ मारे र आफू तेहि शिव लिङ्ग मा बिलिन भएको हुनाले तेस ठाउको नाउ बैद्देनाथ भएको रहेछ । तेस्को ठूलो मैमा रहेछ दरसन गरे पुन्ने हुन्छ भनी सबै जादा रहेछन हामी पनि बारै जोतिर्लिङग गयर दर्सन गरेका हौँ । सबैले गयर दरसन गर्दा राम्रो हुन्छ बैद्देनाथ जोतिर्लिङग ।
